BE i kthen sytë sërish nga Ballkani për të fituar miq dhe ndikim
Bashkimi Evropian ka ndërmarrë një tjetër udhëtim të vullnetit të mirë nëpër Ballkanin Perëndimor për të mbledhur mbështetjen për bllokun dhe për t’u siguruar që kutia historike e Evropës nuk do të zgjedhë anën e Rusisë armiqësore ose rivalit strategjik të Kinës në botën e gjeopolitikës.
Gjatë turneut të saj të vorbullt në gjashtë vende, presidentja e Komisionit të BE-së, Ursula von der Leyen bëri një ndalesë të premten në Serbi, deri tani vendi më i rëndësishëm në rajonin jugor dhe një vend që ka treguar pak kujdes për solidaritetin në bashkimin me sanksionet e BE-së kundër Rusisë pas pushtimit të Ukrainës.
Von der Leyen tha se për shkak të luftës që ndryshon peizazhin e sigurisë së Evropës, është “me rëndësi të madhe” që BE të investojë më tej në Ballkanin Perëndimor.
“Më lejoni t’ju siguroj se Bashkimi Evropian është dhe do të mbetet, partneri më i rëndësishëm politik dhe ekonomik i Serbisë,” tha ajo gjatë një vizite në një interkonjektor gazi që lidh Serbinë dhe Bullgarinë.
Pasi njoftoi të enjten një mbështetje prej 500 milionë euro për të ndihmuar vendet e Ballkanit Perëndimor të përballen me krizën energjetike të nxitur nga lufta në Ukrainë, Von der Leyen premtoi 165 milionë euro grante për Serbinë.
Për vite me radhë, BE-ja prej 27 vendesh ka qenë në dy mendje në lidhje me Ballkanin Perëndimor: ka kërkuar t’i tërheqë ata afër si aleatë dhe të pengojë ndërhyrjen e huaj, por në të njëjtën kohë, i ka mbajtur në distancë duke qenë se ekonomitë e tyre më të dobëta dhe institucionet politike janë larg gatishmërisë për t’u integruar pa probleme në tregun e përbashkët të BE-së të tregtisë së hapur dhe idealeve demokratike perëndimore.
Rezultati ka qenë zhgënjimi për kombet e Ballkanit Perëndimor, ndonjëherë në kufi me tjetërsimin. Dhe pushtimi rus i Ukrainës i 24 shkurtit vetëm sa i ka përshpejtuar gjërat.
“Kjo është një çështje e interesave strategjike dhe ne kemi vetëm një mundësi për ta bërë atë siç duhet. Pra, le të mos e humbim atë”, tha Katalin Cseh nga grupi liberal Renew Europe para legjislaturës së BE javën e kaluar.
“Rusia dhe Kina e kuptojnë rëndësinë strategjike të Ballkanit Perëndimor po aq mirë sa ne. Vetëm se lufta është pikërisht në pragun tonë”, shtoi ajo.
Rajoni i përbërë nga Shqipëria, Bosnja, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Serbia ka qenë prej kohësh një fushë beteje politike për fuqitë botërore, ndonjëherë edhe literalisht. Një e shtënë arme në Sarajevë, Bosnje, në vitin 1914 nisi Luftën e Parë Botërore, e cila rrëzoi perandoritë, ndryshoi hartat dhe përfundimisht çoi në Luftën e Dytë Botërore, pas së cilës Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Sovjetik u shfaqën si superfuqi.
Me rënien e Bashkimit Sovjetik në vitin 1991, të njëjtën gjë pësoi edhe Jugosllavia, fuqia dominuese në rajon. Kjo shkaktoi luftëra shkatërruese në vitet 1990 që vranë mbi 130 000 njerëz, u shpërngulën miliona, u rrënuan ekonomitë dhe lindën urrejtje etnike që vijojnë edhe sot e kësaj dite.
Edhe pse BE-ja është deri tani investimi dhe partneri më i madh tregtar në rajonin me gjashtë vende, Von der Leyen e ka përfunduar punën e saj në Beograd, ku presidenti i djathtë dhe ish-populist antiperëndimor Aleksandar Vuçiç ka qeverisur për 10 vjet, duke forcuar pozitat e veta derisa lejoi edhe përhapjen e ndikimit rus.
Për vite me radhë, BE-ja ka përmendur perspektivën e anëtarësimit dhe prosperitetit pasues për kombet e Ballkanit. Por ky premtim u dëmtua disi këtë vit kur BE-ja lejoi Ukrainën të hynte në korsinë e shpejtë si vend kandidat, ndërkohë që përparimi në anëtarësimin për vendet e Ballkanit Perëndimor ka ngecur në pjesën më të madhe të tij.
Kjo i ka kthyer disa vende të Ballkanit në skeptikë të BE-së.
Linja e Serbisë me Moskën shqetëson më së shumti bllokun, veçanërisht pasi Vuçiç ka refuzuar t’i bashkohet sanksioneve perëndimore kundër Rusisë.
“Serbia duhet të shtojë përpjekjet e saj në përafrimin me qëndrimet e BE-së,” tha komisioneri i zgjerimit të BE-së, Oliver Varhelyi.
Von der Leyen tha se Serbia është një nga vendet më të përparuara në rrugën evropiane, por insistoi në rëndësinë e respektimit të politikës së jashtme të BE-së.
“Aderimi në Bashkimin Evropian në fund do të thotë të ndash të njëjtat vlera, të kesh të njëjtat drejtime në vendimet gjeopolitike”, tha ajo, duke iu kthyer Vuçiçit. “Ne duam të mbështetemi te ju, te Serbia, si një partner i besueshëm”.
Pavarësisht ndihmës së BE-së, sondazhet e fundit kanë sugjeruar se mbështetja për integrimin e Serbisë në BE ka rënë që nga fillimi i luftës në Ukrainë. Sondazhet tregojnë se vetëm rreth 30-35% e të pyeturve tani mbështesin anëtarësimin në BE, krahasuar me 57% nga një sondazh i qeverisë vitin e kaluar.
Disa e fajësojnë një linjë pro-ruse në mediat serbe, e cila po nxit ndjenjat anti-perëndimore. Përveç kësaj, ekziston frika perëndimore se ndikimi rus do të helmojë edhe fqinjët ballkanikë të Serbisë, veçanërisht përmes liderit separatist etnik serb Milorad Dodik në Bosnje. Si në Serbi ashtu edhe në Mal të Zi, grupi rus i motoristëve Ujqërit e Natës, i cili është i afërt me Putinin, shihet se ka gisht në veprimet antiperëndimore.
Ndërsa disa vende ballkanike kanë lidhje të rëndësishme historike me Rusinë në shekuj, kjo nuk mund të thuhet për Kinën. Ndërsa fuqia aziatike po shtrin ndikimin e saj në të gjithë globin, ka arritur edhe në vende si Serbia dhe Mali i Zi.
“Kreditë kineze janë mjeti kryesor i politikës së jashtme të Pekinit për të forcuar pozicionin e tij në rajon”, thuhet në një studim të Parlamentit të BE-së. Këto kredi kanë klauzola që nëse kreditë nuk mund të paguhen, “Kina mund të kërkojë favore politike ose të ushtrojë klauzola të pafavorshme kontraktuale, si sekuestrimi i aseteve apo edhe tokës”.
Vlerësimet e BE-së për investimet kineze në Serbi deri në vitin 2021 flasin për një shifër prej 10.3 miliardë euro.
Kompanitë kineze janë përfshirë në ndërtimin e rrugëve, urave dhe projekteve të tjera të mëdha infrastrukturore në Evropë dhe gjetkë që financohen përmes kredive kineze. BE-ja ka paralajmëruar se kompanitë dhe bankat kineze nxisin korrupsionin në Ballkanin Perëndimor tashmë të paqëndrueshëm, sepse ato bëjnë marrëveshje shtet me shtet pa konkurrencë.
Në Serbi, kompanitë kineze tani zotërojnë fabrikën më të madhe të çelikut dhe minierat e bakrit dhe qymyrit, ndërkohë që po ndërtojnë rrugë dhe ura.
Ndër projektet më të diskutueshme kineze në Ballkanin Perëndimor ka qenë një autostradë që lidh bregdetin e detit Adriatik të Malit të Zi me kufirin serb që ishte shumë përtej mundësive të vendit të vogël.
Mali i Zi mori një hua prej 944 milionë dollarësh në vitin 2014, por më vonë nuk ishte në gjendje ta shlyente atë, pasi ndërtimi u zvarrit dhe borxhet u grumbulluan, duke e futur vendin në një krizë financiare. Vendi ballkanik me vetëm 620 000 banorë përfundimisht arriti një marrëveshje me një bankë franceze dhe dy banka amerikane për të ristrukturuar kredinë kineze dhe që atëherë ka bërë pagesën e parë të borxhit. Pjesa e parë e autostradës u përurua këtë vit.
