Shumica prej nesh dëshirojnë të besojnë se ne kemi një memorie mjaft të mirë. Sigurisht, ne ndonjëherë mund të harrojmë se ku kemi lënë çelësat e makinës dhe natyrisht, kemi harruar të gjithë emrin e dikujt, një numër të rëndësishëm telefoni ose ndoshta edhe datën e përvjetorit tonë të dasmës.
Por kur është fjala për të kujtuar gjërat e rëndësishme, si p.sh një ngjarje e dashure fëmijërisë , kujtimet tona janë të sakta dhe të besueshme, apo jo?
Ndërkohë që mund t’i krahasojmë kujtimet tona me një aparat fotografik, duke ruajtur çdo moment në detaje të përsosura pikërisht ashtu siç ndodhi, fakti i trishtuar është se kujtimet tona janë më shumë si një kolazh, i kombinuar ndonjëherë me zbukurimin e rastësishëm ose madje me trillime të drejta.
Hulumtimet e fundit kanë ndihmuar të tregojnë se sa e brishtë mund të jetë kujtesa njerëzore. Jemi të frikësuar ndaj gabimeve, dhe sugjerimet delikate mund të shkaktojnë kujtime të rreme. Çuditërisht, njerëzit me kujtime të jashtëzakonshme janë ende të prirur për të bërë gjërat pa e kuptuar atë.
Në një eksperiment të famshëm të kryer në vitin 1994, ekspertja e kujtesës Elizabeth Loftus ishte në gjendje të merrte 25 për qind të pjesëmarrësve të saj për të besuar një kujtim të rremë se ata dikur kur ishin fëmijë, kishin humbur në një qendër tregtare. Një tjetër studim i vitit 2002 zbuloi se gjysma e pjesëmarrësve mund të besojnë se ata dikur kanë kryer një veprim në fëmijërinë e tyre, duke ju treguar një fotografi të rreme si “dëshmi”
Në pjesën më të madhe të kohës këto kujtime të rreme përqendrohen në gjëra që janë mjaft të zakonshme ose të parëndësishme. Ngjarje të thjeshta dhe të përditshme që kanë pak ose aspak pasoja të vërteta.
Por ndonjëherë këto kujtime të rreme mund të kenë pasoja serioze ose edhe shkatërruese. Një kujtesë e rreme e transmetuar gjatë dëshmisë penale mund të çojë në një person të pafajshëm që të dënohet për një krim.
Është e qartë se kujtesa e rreme ka potencial të jetë një problem serioz, por pse pikërisht këto janë formuar kujtime të pasakta?
Perceptimi i pasaktë
Perceptimi njerëzor nuk është i përsosur. Ndonjëherë ne shohim gjëra që nuk janë aty dhe mungojnë gjërat e dukshme që janë përpara nesh. Në shumë raste, kujtimet e rreme ndodhin sepse në radhë të parë informacioni nuk është i koduar në mënyrë të saktë. Për shembull, një person mund të dëshmojë një aksident, por nuk ka një pamje të qartë për gjithçka që ka ndodhur. Rilindja e ngjarjeve që kanë ndodhur mund të jetë e vështirë apo edhe e pamundur, meqë nuk kanë dëshmuar të gjitha detajet. Si rezultat, mendja e personit mund të plotësojë “boshllëqet” duke krijuar kujtime që nuk kanë ndodhur.
Konkluzion
Në disa raste kujtimet dhe përvojat e vjetra konkurrojnë me informacione më të reja. Ndonjëherë janë kujtime të vjetra që ndërhyjnë ose ndryshojnë kujtimet tona të reja, dhe në raste të tjera, informacioni i ri mund ta bëjë të vështirë për të kujtuar informacionet e ruajtura më parë. Ndërsa ne po marrim informacionin e vjetër, ndonjëherë ka vrima ose boshllëqe në kujtesën tonë. Mendjet tona pastaj përpiqen të mbushin hapësirat e humbura, shpesh duke përdorur njohuritë aktuale, si dhe besimet ose pritjet.
Për shembull, ndoshta mund të kujtoni qartë se ku keni qenë dhe çfarë keni bërë gjatë sulmeve terroriste të 11 shtatorit. Ndërsa ndoshta ndjeheni sikur kujtimet tuaja për ngjarjen janë mjaft të sakta, ekziston një shans shumë i fortë që kujtimet tuaja janë ndikuar nga mbulimi i mëvonshëm i lajmeve dhe tregimet rreth sulmeve. Ky informacion i ri mund të konkurrojë me kujtimet tuaja ekzistuese të ngjarjes ose të plotësoni copa të humbur të informacionit.
Emocionet
Nëse ndonjëherë keni provuar të kujtoni detajet e një ngjarjeje të ngarkuar emocionalisht (p.sh., një argument, një aksident, një emergjencë mjekësore), ndoshta e kuptoni se emocionet mund të shkaktojnë kërdi në kujtesën tuaj. Ndonjëherë emocionet e forta mund ta bëjnë një eksperiencë më të paharrueshme, por ndonjëherë ato mund të të çojnë në kujtime të gabuara ose të pavërteta.
Studiuesit kanë zbuluar se njerëzit kanë më shumë gjasa të kujtojnë ngjarjet që lidhen me emocione të forta, por që detajet e kujtimeve të tilla shpesh nuk janë të qarta. Ritregimi i ngjarjeve të rëndësishme gjithashtu mund të çojë në një besim të rremë në saktësinë e kujtesës.
Një studim i vitit 2008 zbuloi se emocionet negative, në veçanti, kishin më shumë gjasa të çonin në formimin e kujtimeve të rreme. Studime të tjera kanë sugjeruar se ky efekt i kujtesës së rreme ka më pak të bëjë me emocionet negative dhe më shumë të bëjë me kohën zgjimit. Një studim i vitit 2007 zbuloi se kujtimet e rreme ishin dukshëm më të shpeshta gjatë periudhave së zgjimit, pavarësisht nëse gjendja shpirtërore ishte pozitive, negative ose neutrale.
Keqinformim
Ndonjëherë informacioni i saktë bëhet i përzier me informacion të pasaktë, i cili më pas shtrembëron kujtimet tona për ngjarjet. Loftus ka studiuar kujtime të rreme që nga vitet 1970 dhe puna e saj ka zbuluar pasojat serioze që dezinformata mund të ketë në kujtesë. Në studimet e saj, pjesëmarrësve u treguan imazhe të një aksidenti trafiku. Kur pjesëmarrësit u testuan më vonë në kujtesën e tyre për aksidentin, ata që ishin ushqyer me informacione mashtruese kishin më shumë gjasa të kishin kujtime të rreme për ngjarjen.
Mendimet përfundimtare
Ndërsa studiuesit janë ende duke mësuar më shumë rreth mekanizmave që qëndrojnë pas kujtimeve të rreme, është e qartë se kujtesa e rreme është diçka që mund të ndodhë pothuajse gjithmonë. Këto kujtime mund të shkojnë nga ajo e parëndësishmja tek gjërat tek gjërat potencialisht fatale për jetën tonë.
Gati dy dekada studimesh mbi shtrembërimin e memories nuk lënë dyshim se kujtesa mund të ndryshohet nëpërmjet sugjerimit”, shkruajtën dy studiues Loftus dhe Pickerell në një artikull të vitit 1995. “Njerëzit mund të udhëhiqen për të kujtuar të kaluarën e tyre në mënyra të ndryshme, dhe ato madje mund të priren për të kujtuar ngjarje të tëra që kurrë nuk i kanë ndodhur atyre.
