The Economist
Gjatë garës hapësinore midis Bashkimit Sovjetik dhe Amerikës, misionet e këtij të fundit në Apollo ishin një pikë kthese politike dhe teknologjike. Tani, gjysmë shekulli më vonë po lind një epokë e re e eksplorimit hënor. Këtë herë qëllimi nuk është vetëm për të dërguar njerëz apo satelitë sa më afër Tokës, por edhe për të mbështetur operacionet atje.
Anija e parë hapësinore e Koresë së Jugut do të lëshohet këtë verë. Emiratet e Bashkuara Arabe shpresojnë të bëhen, në vjeshtë, vendi i parë arab që operon një anije kozmike në Hënë. Megjithëse ky projekt përfshin vende të tjera, Rashid, roveri në fjalë, po ndërtohet nga Agjencia Hapësinore e Emirateve të Bashkuara Arabe në Dubai.
Ai do të mbajë një pajisje të quajtur sonda Langmuir për të studiuar, plazmën e grimcave në sipërfaqen e Hënës. Dhe Izraeli gjithashtu mund të përfaqësohet së shpejti, nga Space il, një organizatë e sponsorizuar në mënyrë filantropike që synon, pas disa vitesh, të zbarkojë një sondë në Hënë – një arritje e realizuar deri më tani nga Kina.
Roveri i Emirateve të Bashkuara Arabe është pjesë e nga Hakuto-r, një anije e ndërtuar nga ispace, një firmë japoneze. Hakuto-r do të mbajë gjithashtu një rover me madhësi bejsbolli nga agjencia hapësinore e Japonisë, jaxa. Kjo do të dërgohet, në stilin e Star Wars-droid, mbi sipërfaqen hënore. India po ashtu planifikon të dërgojë një anije kozmike në Hënë në vitin e ardhshëm. Rusia, nga ana tjetër , për herë të fundit zbarkoi në Hënë në vitin 1976, kur ishte pjesë e Bashkimit Sovjetik.
Megjithatë, përpjekjet më ambicioze për zbarkimin në Hënë janë të Amerikës. Agjencia e saj hapësinore, NASA, synon të dërgojë sërish njerëz. Në vend që të fluturojë direkt nga Toka, siç bëri Apollo, plani këtë herë është të ndërtohet një stacion hapësinor në orbitën hënore, i njohur si Gateway. Kjo do të dërgojë një anije të quajtur Human Landing System (hls) në të cilën astronautët do të zbresin në sipërfaqe.
Pas vitesh vonese ky projekt, i quajtur Artemis, sipas perëndeshës së Hënës që ishte binjake e perëndisë së diellit Apollo, ka filluar të ndërtohet. Vitin e ardhshëm duhet të ketë të paktën 18 misione hënore të sponsorizuara nga NASA, disa prej të cilave do të ofrojnë pajisje dhe furnizime për përdorim të mëvonshëm. Vetë Gateway është planifikuar të funksionojë në vitin 2024.
Predha e jashtme mbrojtëse e Habitation and Logistics Outpost (halo), siç quhet hapësira e Gateway, po ndërtohet në Torino nga Thales Alenia Space, një firmë franko-italiane, si një kontribut nga ESA, Agjencia Europiane e Hapësirës. Do të dërgohet në tetor.
ESA po punon gjithashtu me esprit, një modul që do të lejojë Gateway të furnizohet me karburant pasi të jetë në orbitën hënore. Dhe Thales Alenia Space është duke punuar në një modul të dytë të banueshëm- një projekt i përbashkët nga jaxa dhe esa.
Si fillim, stacioni do të jetë i banueshëm vetëm për një muaj në vit. Stacioni Ndërkombëtar Hapësinor (IS) është banuar vazhdimisht për më shumë se 21 vite. Por hendeku rrotullohet rreth 400 km mbi Tokë. Operacionet e largëta hënore do të jenë shumë më të vështira për t’u realizuar.
Vazhdimi i kësaj, Artemis II, është planifikuar të zbarkojë në vitin 2024 dhedo të dërgojë katër astronautë, një prej tyre kanadez, në orbitë rreth Tokës. Në këtë mision, do të dërgohen astronautët rreth 7,400 km përtej Hënës, më larg nga Toka.
Fluturimi i Artemis II ndoshta do të zgjasë dhjetë ditë, megjithëse mund të zgjatet deri në tre javë. Dhe nëse gjithçka shkon mirë, do të hapet një derë për Artemis III, në vitin 2025 – ndoshta pranë polit jugor hënor me një ekuipazh prej katër vetash, i cili do të qëndrojë për gjashtë ditë.
Nasa thotë se Artemis III do ta ndihmojë atë të vendosë një “bazë të parë të përhershme në kufirin hënor”.
Ky, të paktën, është plani.
Sido që të shkojnë gjërat, megjithatë, Amerika nuk është e vetmja që kërkon të operojë rreth Hënës. Në një zhvillim të jashtëzakonshëm, Kina dhe Rusia njoftuan në qershor 2021 synimin e tyre për të ndërtuar një bazë të përbashkët hënore, megjithëse, sipas zyrtarëve, Stacioni Ndërkombëtar i Kërkimeve Hënore, siç do të njihen kolektivisht këto poste orbitale dhe sipërfaqësore nuk do të përfundojë deri në vitin 2036.
Ashtu si dekada e kaluar është cilësuar si një zgjerim i mundësive tregtare në orbitë rreth Tokës, disa njerëz shpresojnë se diçka e ngjashme do të ndodhë në Hënë. Jo shumë kohë më parë, zhvillimi i një misioni robotik në Hënë zgjati rreth shtatë vite. Tani janë të mjaftueshme vetëm 3-4 vite, sipas Erick Dupuis, kreu i zhvillimit të eksplorimit të hapësirës në Agjencinë Kanadeze të Hapësirës. Ai është përgjegjës për një projekt prej 150 milionë dollarësh që synon të ndihmojë firmat kanadeze të hapësirës ajrore të zbarkojnë në Hënë.
Moonrush, pra, sjell mundësi por edhe tronditje gjeopolitike. Xavier Pasco, kreu i Fondacionit për Kërkime Strategjike, një institut kërkimor parizian, mendon se India, në veçanti do të fitojë avantazh midis Pakistanit dhe Kinës.
Për sa i përket Rusisë, Pavel Luzin, një ekspert për politikën dhe sigurinë hapësinore në Shën Petersburg, tha se vendi i tij e sheh aftësinë hapësinore si një shtyllë të fuqisë kombëtare të kaluar jo vetëm nga armët e saj bërthamore dhe vetoja e Këshillit të Sigurimit të OKB-së.
Disa vëzhgues e shohin garën hapësinore në dy kampe gjithnjë e më të kundërta. Njëra përbëhet nga Amerika dhe (për momentin) 13 vende të tjera që i janë bashkuar programit të saj hapësinor.
Kampi tjetër, më pak formal, udhëhiqet nga Kina, me Rusinë një partner të vogël. Marco Aliberti i Institutit Europian të Politikave Hapësinore, një kuango ndërkombëtare, tha se vendet që synohen t’i bashkohen këtij grupi përfshijnë Iranin, Pakistanin dhe Arabinë Saudite.
Ka edhe rreziqe ushtarake. Traktati i Hapësirës së Jashtme ndalon armët bërthamore ose armë të tjera të shkatërrimit në masë në hapësirë. Potenciali për incidente diplomatike në hapësirë është cituar edhe nga një ankesë e Kinës në dhjetor në Zyrën e OKB-së për Çështjet e Hapësirës së Jashtme rreth stacionit të saj hapësinor, Tiangong, dhe satelitëve që i përkasin rrjetit Starlink të SpaceX.
Në vitin 2020, NASA nënshkroi një marrëveshje me Forcën Hapësinore për mbrojtje më të madhe për anijet kozmike.
