Për herë të parë ndonjëherë, oficeret e MI6 zbulojnë pse gratë shpesh janë spiune më të mira për kohën tonë.
Helen Warrell- Financial Times
Udhëtimi im për në shkollën e spiunëve fillon që pa dalë drita. Nuk e di se ku po shkoj dhe jam udhëzuar vetëm të takohem me kontaktin tim në një pikë referimi në qendër të Londrës. Ne udhëtojmë me makinë, varkë dhe tren për në një vend ku oficerët e Shërbimit Sekret të Inteligjencës Britanike, agjencia e spiunazhit jashtë shtetit e njohur si SIS, mësojnë zanatin e tyre. Nuk më lejohet t’jua përshkruaj vendin por mund t’ju them këtë: është gjigand dhe era e fortë bën që të të lotojnë sytë.
Në derë më takoi një grua e vogël, gazmore, me flokë bionde të shkurtra, të valëzuara, mirëseardhja e së cilës është në kundërshtim me frikën që të kall ai vend. Kathy, e cila është përgjegjëse për të gjitha operacionet e inteligjencës nga oficerët e SIS dhe agjentët e tyre në mbarë botën, më çon në një “zonë” kolltukësh pranë një dritareje të madhe.
Ajo bën shaka duke treguar se kur iu ofrua për herë të parë një punë në agjenci, e njohur gjithashtu si MI6, nëna e saj pyeti nëse donte të angazhohej për diçka kaq “të çuditshme dhe të panjohur”.
“Babai im tha direkt: “Shko provoje”.
Ajo thotë se nuk është njeri i guximshëm, por është një nga spiunet më të fuqishme në Britani.
Kathy është një nga katër drejtorët e përgjithshëm në SIS, secili prej të cilëve raporton te shefi, i njohur si “C”. Për herë të parë tre prej tyre janë gra. Ato punojnë në fushat më të rëndësishme të spiunazhit. Kathy është drejtoreshë e operacioneve ndërsa Rebeka është zëvendësja e shefit, e cila mbikëqyr strategjinë. Puna më e famshme e MI6 nga të gjitha i përket Ada-s, e cila është kryetarja e teknologjisë, e njohur si “Q”. Kam kaluar gjashtë muaj duke i intervistuar se si ato arritën majat në një karrierë tradicionalisht mashkullore dhe duke u përpjekur të kuptoj se si është në të vërtetë jeta e një spiune femër.
Meqenëse shefi i MI6 është i vetmi anëtar i agjencisë që emërohet ose lejohet të flasë në publik, dhe për shkak se të gjithë kanë qenë burra, kjo është hera e parë që oficeret femra të SIS-it flasin. Unë kam rënë dakord të ndryshoj emrat e tyre dhe të heq disa detaje për t’i mbrojtur ata dhe burimet me të cilat punojnë. Ato ranë dakord të flisnin për të inkurajuar gratë aplikuese dhe për të korrigjuar perceptimin e spiunazhit si lojë mashkullore.
Në të kaluarën, gratë janë anashkaluar, janë zhvendosur në role sekretare ose, para epokës së SIS, janë vendosur si “kurthe” për të kapur ose shantazhuar armiqtë. Kur Vernon Kell bashkëthemeloi pararendësin e MI6 në vitin 1909, ai identifikoi si rekrutuesit e tij idealë burrat. Pikëpamjet e tij për gratë ishin më pak të njohura, por thuhet se një herë ai komentoi: “Më pëlqen që vajzat të kenë këmbë të bukura”.
Pavarësisht se e kishin treguar se kishin aftësi dhe trimëri gjatë Luftës së Dytë Botërore, gratë në MI6 dhe agjencinë e saj simotër MI5 luftuan për të përparuar dhe nuk u rekrutuan si oficere të inteligjencës deri në fund të viteve 1970.
Kjo mizogjini u përsërit dhe u ekzagjerua në romanet popullore të shkruara nga ish-spiunët si Ian Fleming dhe John le Carré.
Përshkrimet seksiste nuk kufizohen vetëm në filma dhe romane. Ato i kemi hasur në shumë profesione, e mbi të gjitha në një profesion që kërkon mister.
Për MI6, mungesa historike e grave është një armë sekrete. Kundërshtarët kryesorë të Mbretërisë së Bashkuar sot si Kina, Rusia, Irani dhe Koreja e Veriut, janë shoqëri me pak gra në pozita pushteti. Për një spiune, kjo dobësi e armikut është e shfrytëzueshme. Pikërisht për shkak se ka më shumë të ngjarë të anashkalohen, gratë kanë potencialin të jenë spiunet më të mira nga të gjitha.
Katër vjet më parë, SIS publikoi reklamën e parë televizive për të rekrutuar më shumë gra dhe pakica etnike. Fillon me pamjet e një peshkaqeni që endet nëpër ujë, përpara se të largohet për të zbuluar një skenë shumë më të mirë: një grua dhe djali i saj i vogël duke parë grabitqarin nga ana tjetër e xhamit të akuariumit. Kjo skenë është krijuar për të treguar se “Fshehurazi, ne jemi njësoj si ju”.
Kjo nuk është domosdoshmërish e vërtetë. Spiunët nuk janë si ne të tjerët, dhe të punosh në MI6 është një përvojë dukshëm e çuditshme. Ju nuk mund t’i tregoni askujt përtej familjes së ngushtë se kush është punëdhënësi juaj, madje edhe ata nuk lejohen të dinë asgjë për aktivitetet tuaja të përditshme. Ju supozohet të fikni telefonin tuaj shumë kohë përpara se t’i afroheni selisë. Ju keni akses të kufizuar në internet. Kontakti i vetëm me botën e jashtme bëhet nëpërmjet telefonit fiks. Për shkak se nuk është e sigurt, puna nga shtëpia është jashtëzakonisht e vështirë. Pra, ndërsa organizata inkurajon fleksibilitetin, kjo është e kufizuar nga realiteti që orët tuaja të punës duhet të shpenzohen kryesisht në zyrë. Transaksionet e komplikuara si blerja e një shtëpie janë, sipas fjalëve të një oficeri të inteligjencës, “një makth”.
Kur Kathy kaloi pragun e selisë së SIS-it për herë të parë tre dekada më parë, shqetësimi i saj ishte: a ishte ajo e duhura për këtë rol?
“Mos u shqetëso, nuk do t’ju duhet të gjuani me armë e as nuk do të hidheni nga asnjë helikopter. Kjo nuk është një punë e James Bond-it”, tha intervistuesi i saj. Përfundimisht, ajo u vendos në një zonë lufte, duke punuar së bashku me ushtrinë dhe u trajnua për të përdorur një armë zjarri për mbrojtje personale.
Rruga e saj në SIS ishte standarde: ajo ishte në të njëzetat, kishte mbaruar së fundmi një doktoraturë në letërsi dhe po aplikonte për të dytën herë në skemën e trajnimit të diplomuar në Zyrën e Jashtme dhe Commonwealth. Kathy “devijoi” në fushën e spiunazhit nëpërmjet një letre që e ftonte në një intervistë për një mundësi alternative jashtë shtetit, dhe iu kërkua të mos diskutonte me asnjë.
Ajo gjithmonë kishte dashur të bëhej ambasadore, por ishte e intriguar nga kjo organizatë paralele dhe mënyrat se si krijonte lidhjet me të huajt.
Ajo nuk ishte një punëkërkuese normale. Stereotipi i një oficeri të MI6 është, sipas legjendës së shërbimit civil, një burrë i bardhë i klasit të lartë i veshur me firmato dhe këpucë të zeza. Kathy fillimisht u “tall” nga stili i saj.
Çdo grup i të rekrutuarve të rinj fillon së bashku; shumica e grupit të Kathy-t ishte nga jugu i Anglisë dhe kishte ndjekur universitetin e Oksfordit ose të Kembrixhit. Ajo ishte rritur në veriperëndim dhe kishte shkuar në një shkollë lokale dhe një universitet shtetëror.
“Unë isha si nga fshati dhe në Londër kisha qenë vetëm dy herë më parë”.
Kathy filloi të punonte në sistemet e armeve iraniane por shumë shpejt filloi të merrte punë të tjera në të gjithë botën.
Jeta që ajo përshkruan është emocionuese: udhëtimi, mësimi i gjuhëve, “hyrja nën lëkurë” e njerëzve dhe kulturave të reja.
Ajo rrëfen ditët e para të kalimit të saj pa u vënë re nga një vend në një tjetër, shpesh në këmbë duke ndryshuar maskimin gjatë rrugës.
Parukja e saj e preferuar ishte e kuqe, e viteve 1970 e stilit Farrah Fawcett. Herë pas here ajo lëvizte me 50 mijë paund në çantën e saj, ndoshta për të paguar agjentët por nuk pranon të japë më shumë detaje.
“Është një punë vërtetë e veçantë”, thotë ajo.
Rekrutimi dhe menaxhimi i agjentëve jashtë shtetit nuk ishte gjithmonë i lehtë, sidomos kur bëhej fjalë për gratë.
Ajo kujton se në fillim të karrierës së saj, iu desh të ndryshonte perceptimet e të tjerëve.
“Unë as nuk e mendoja të rrija duke pirë uiski gjithë natën, siç bënin agjentët e tjerë”, thotë ajo, duke shpjeguar se duhej t’i bënte gjërat të funksiononin sipas kushteve të saj, si për shembull, të ftonte njerëzit në shtëpinë e saj, gjë që krijon menjëherë një shkallë besimi.
Kathy tregon se nënvlerësimi i grave ka qenë një avantazh për të.
“Ky ka qenë një avantazh për mua, sepse ndonjëherë njerëzit nuk dyshojnë fare tek ti vetëm për faktin se je femër”.
Të afrohesh me të huajt dhe të mbash sekret punën nga miqtë kërkon të jesh mashtruese.
Si një katolike me një “ndjenjë faji të zhvilluar mirë”, Kathy e kishte këtë veçanërisht të vështirë.
“Ka një paradoks në zemër të kësaj pune, sepse ne jemi thellësisht etikë, por duhet të themi edhe gënjeshtra. Ne e bëjmë këtë sepse ka një rezultat që duhet të arrijmë dhe pse tingëllon vërtet e çuditshme, për të mirën”, thotë ajo.
“Më vjen keq sa herë që më duhet t’i tregoj një miku atë që kam bërë dhe nuk është e vërteta”.
Shumica e miqve të ngushtë të Kathy nuk e dinë që ajo është spiune. Si të gjithë oficerët e SIS-it, ajo ka thënë se punon në Ministrinë e Jashtme dhe e bën punën e saj aq të mërzitshme sa as mos të pyesin më për të.
“Mendoj se disa prej miqve të mi u vjen keq për mua”, thotë ajo.
Gjithsesi, ajo e ka të pamundur ta mbajë sekret nga disa prej miqve të saj. “Disa nga miqtë e mi tani janë të vetëdijshëm për atë që bëj, sepse, në një moment, bëhet e pabesueshme që kam gjashtë telefona celularë në çantën time dhe njëri prej tyre bie dhe unë duhet të dal. U duhet tu them: “Më vjen vërtet keq, por duhet ta lë darkën tani. Mund të mos kthehem deri vonë sonte, kështu që këtu janë çelësat e shtëpisë dhe mos u shqetësoni”.
Tri spiunet me të cilët flas janë të detyruar nga kufizime të shumta: Ligji i Sekreteve Zyrtare, i cili e bën vepër penale zbulimin e informacionit të klasifikuar; Premtimi i MI6 se nuk do të zbulojë kurrë identitetet e punonjësve të saj ose agjentëve të tyre; dhe dëshirën e tyre për të shmangur zmbrapsjen e rekruteve të mundshme femra me tregime të tmerrshme.
Në disa pika, spiunët padyshim po frenohen. Kathy, e cila punoi në luftën kundër terrorizmit gjatë kulmit të aktivitetit të ISIS-it në Irak dhe Siri, ndihmoi në ndërprerjen e sulmeve që synonin Britaninë e Madhe. Detajet janë të klasifikuara, por kur pyes nëse ajo shpëtoi jetë britanike, duket sikur ka edhe një embargo emocionale. “Po,” thotë ajo me hezitim. “Por unë nuk do të doja që ju të mendoni se isha vetëm unë”.
Ajo ngurron të marrë ndonjë kredit për operacionet të cilat, thekson ajo, ishin një përpjekje kolektive. Dhe ajo, nga tre spiunët me të cilët fola, mban përgjegjësinë më të madhe për mbrojtjen e identitetit të agjentëve të SIS. Ndoshta për këto arsye, përgjigjet e saj duken më të censuruara.
“Jam shumë me fat që e bëj këtë punë”, thotë ajo. “Ne të gjithë po shohim imazhet e tmerrshme të konfliktit të Rusisë në Ukrainë. Një nga gjërat që më mban përpara është se e di se ne po kontribuojmë në luftimin e krizave me të cilat u përballën Britania e Madhe dhe aleatët tanë vitin e kaluar dhe do të përballen vitin e ardhshëm”.
Të gjitha spiunet femra me të cilat fola, qofshin në pension apo në post, janë të vetëdijshme për rreziqet e agjentëve të mundshëm meshkuj që keqkuptojnë qëllimet e tyre. Takimet me burime të inteligjencës mbahen në dhomat e hoteleve dhe shpesh në lëvizje me makina. Të dyja janë vende të sikletshme intime. Një spiune që u ngjit në gradat e MI6 40 vjet më parë më tha se ajo prirej ta deklaronte veten si anëtare e inteligjencës britanike shumë më herët në proces sesa mund të kishte bërë një burrë, në mënyrë që të shmangte çdo konfuzion. Gjatë ditëve të saj si agjente, Ada (tani Q) do të ndërtonte në mënyrë eksplicite shoqata familjare.
Claire Hubbard-Hall, një historiane e spiunazhit, fajëson kulturën popullore se ka “inkuadruar” në mënyrë të padrejtë pikëpamjen publike të grave spiune si “shumë të seksualizuara”. Akademikja, e cila po shkruan një biografi të asaj që ajo i quan “gratë e harruara” të Inteligjencës Britanike thotë se fjala “sekretare” përdorej shpesh për të maskuar gratë, rolet e të cilave evoluan shumë. Kufizimet e vendosura ndaj grave spiune gjithashtu e bëjnë jashtëzakonisht të vështirë kërkimin e tyre. Deri në vitin 1973, ato që martoheshin duhej të linin menjëherë shërbimin. Si rezultat, shumë mbetën beqare dhe nuk patën kurrë fëmijë.
Ada ishte ndryshe. Spiunazhi ishte e vetmja punë që ajo dëshironte të bënte. Ajo dhe miqtë e saj mësuan kodin e pendës, një sistem shifror që zëvendësonte shkronjat me simbole dhe linin shënime për njëri-tjetrin nën vazo lulesh. Nuk ishte befasi që, kur ajo aplikoi në Ministrinë e Jashtme në fillim të të njëzetave, ajo u identifikua si një kandidate që mund të ishte më e përshtatshme për SIS.
Tani në të dyzetat, Ada ishte gruaja e parë e emëruar në rolin e Q në nivelin e drejtorit të përgjithshëm. E gjatë dhe atletike me flokë bionde të prera, Ada përdor karfica të mëdha vezulluese në formën e insekteve. Këto, thotë ajo, tërheqin vëmendjen kudo. Ne takohemi në laboratorin Q. Edhe pse u mbajta larg çdo prototipi gjatë vizitës sime, më thanë se dega Q po bën ende “fshehje” të teknologjisë së lartë brenda objekteve të përditshme, si orët, filxhanët e çajit, mansheta dhe karfica. Kur e pyes Adën se çfarë objekti të përditshëm ka përdorur kohët e fundit për të fshehur një vegël, ajo thotë, “çdo gjë në këtë tryezë, çdo gjë që mund të shihni në këtë dhomë”.
Fshehtësia ekstreme rreth operacioneve të Q-së është e tillë që nuk më lejohet të përshkruaj asnjë prej tyre, qoftë edhe në termat më të rralla. Mund të vërej vetëm se, duke pasur parasysh shkallën e kërcënimit teknologjik të paraqitur nga vendet armiqësore, kompjuterët janë shumë të dukshëm. Spiunazhi po kryhet gjithnjë e më shumë në sferën e paprekshme, dixhitale, duke përdorur mjete të tilla si inteligjenca artificiale. Ekipi ka etikën e tij të veçantë, një sipërmarrje të njohur si “kultura Q”.
“Është ai ekuilibri i shkëlqyer i të qenit vërtet argëtues dhe thellësisht serioz në të njëjtën kohë”.
Siç e përshkruan Ada, vështirësitë e punës jashtë shtetit me fëmijët balancohen nga avantazhet. Ndryshe nga personazhet në filma që nisen nga Londra për operacione urgjente, shumica e oficerëve të SIS po punojnë në ambasadat e huaja nën mbulimin diplomatik. Një pjesë relativisht e vogël e kohës së tyre harxhohet me punë që janë të ndjeshme nga ana operacionale. “Kur shkon jashtë shtetit, në pamje të parë, po jeton një jetë shumë të zakonshme. Ne mund të bëjmë gjëra të jashtëzakonshme në shërbim të vendit, por është vërtet e rëndësishme që të duket e zakonshme”.
Puna jashtë vendit me një familje nuk e ka penguar atë.
“Të jesh shtatzënë mund të nxisë biseda të pazakonta”, thotë ajo.
“Disa nga negociatorët më të vështirë janë zbutur, duke folur për shpresat e tyre për fëmijët ose brezin e ardhshëm”.
Gjithsesi Ada pranon se i është dashur të zhvillojë qëndrueshmëri psikologjike për të përballuar punën në terren “të vështirë, ndonjëherë të rrezikshme”. “Kam bërë disa gjëra të jashtëzakonshme në vende të jashtëzakonshme. Dhe kam pasur disa përvoja të vështira, si profesionale ashtu edhe personale”, thotë ajo. Ajo thotë se, ndërsa pranimi i këtyre çështjeve kërkonte guxim, nuk ka “heronj” në kulturën e MI6.
Është një ditë e ftohtë kur takoj Rebekën për një nga shëtitjet e saj në urë. Nënkryetarja e MI6 i kategorizon dilemat ose në “probleme me një urë” ose në “probleme me dy ura”. E para zakonisht mund të zgjidhet në qark nga selia qendrore e SIS. Çështjet më serioze, zakonisht çështjet e pazgjidhura të “njerëzve”, shkojnë prapa Shtëpive të Parlamentit dhe Viktoria Toëer Gardens.
Rebeka është në mes të të pesëdhjetave, me një fytyrë të rrumbullakët, syze këndore Cubitts dhe sy të gjelbër-kafe.
Kurioziteti për njerëzit është ajo që e tërhoqi Rebekën në spiunazh në radhë të parë. Ajo nuk është aspak e guximshme. Ajo “nuk duron lartësitë” dhe “nuk është e apasionuar pas aeroplanëve”.
Duke pasur parasysh fobinë e saj, ajo nuk i pëlqen as urat.
“Unë nuk do të ecja drejt rrezikut”, thotë ajo.
Kur Rebeka u ftua nga Ministria e Jashtme në të njëzetat e hershme të ishte spiune, e pyetur nëse donte të bëhej spiune, ajo ishte e kujdesshme.
“Unë mendova se kjo tingëllon mjaft emocionuese. Dhe jo në një mënyrë tërheqëse, emocionuese të James Bond. Mbaj mend që mendoja, psikologjia e kësaj gjëje tingëllon vërtet interesante”, thotë ajo.
Ka diçka të pastër në pikëpamjen e Rebekës për spiunazhin. Ajo duket e pa interesuar për ‘teatrin’, mashtrimet, maskimin.
“Një nga arsyet pse në fakt nuk i shikoj shumë prej këtyre filmave është se kam kaluar në gjysmë të rrugës dhe thjesht mendoj, oh zot, kjo është kaq e mërzitshme! Nëse ata vërtet do e dinin, është shumë më interesante!”, tha ajo.
Rebecca iu bashkua SIS në një grup prej 11 vetash; vetëm një rekrut tjetër ishte femër. Rregullat e asaj kohe kërkonin ende që i fejuari i saj të kontrollohej dhe, së fundmi, ndërsa po shikonte letrat e vjetra, ajo gjeti formularin e saj “leje për t’u martuar”.
Kur fëmijët e saj ishin adoleshente, Rebeka vendosi t’u tregonte se ishte spiune.
“Ata ishin shumë të ndjeshëm dhe gjykova se informacioni nuk do të ishte një barrë për ta, se ata nuk do t’ia tregonin të gjithëve”. Ndërsa disa spiunë zgjedhin të mos u tregojnë kurrë fëmijëve të tyre, ajo donte që ata të dinin “kërkesat e veçanta” në jetën e saj të punës.
Rebeka është e sigurt se një grua do të jetë në garë për të qenë C e ardhshme, edhe nëse ajo vetë nuk do të jetë në listë. (Ndërsa unë po shkruaja këtë artikull, Rebecca u tërhoq nga MI6. Ajo ishte gruaja e parë që u emërua zëvendës drejtoreshë dhe posti, i plotësuar sipas gjykimit të C, tani është vakant).
Këto tre gra duhet të jenë disa nga më të mirat në fushën e tyre, por nuk e di se çfarë u ka kushtuar atyre apo familjeve të tyre.
Shumë gra spiune të suksesshme, më thonë, janë beqare. Të tjera luftojnë për të balancuar kërkesat e një jete jashtë shtetit me karrierën e partnerëve të tyre dhe arsimimin e fëmijëve të tyre.
