Në jetën e shumë fëmijëve, mund të vijë momenti që mund të përballen me një humbje. “Ku ka shkuar gjyshi? Kur do të kthehet?” Edhe më e vështirë është gjetja e fjalëve të duhura kur mungon një prind. Përgjigjja në mënyrë të përshtatshme dhe jo traumatike nuk është e lehtë, sidomos nëse personi ishte shumë i dashur nga fëmija. Si duhet të sillemi? Lidhur me këtë temë flet profesor Fulvio Scaparro, një psikoterapeut fëmijësh dhe psikolog i zhvillimit.
Në çfarë moshe fëmijët kuptojnë kuptimin e vdekjes
“Fëmija nuk e di se asgjë nuk zgjat përgjithmonë. Normalisht ai mendon se çdo gjë që i pëlqen zgjat dhe mbetet përgjithmonë, – sqaron Fulvio Scaparro, psikoterapeut fëmijësh dhe psikolog i zhvillimit. Në të vërtetë, fëmija, ashtu si të gjitha qeniet e gjalla, lind për të jetuar dhe të paktën deri në tre vjet jetë mohon çdo formë zhdukjeje përfundimtare. Nëse ai vendos një marrëdhënie të mirë me gjyshërit e tij, ai do të mendojë se gjithçka që po kalon nuk do të përfundojë kurrë. Studimet thonë se definicioni i humbjes në përgjithësi mund të jetë rreth 4-5 vjeç, por ka shumë ndryshore dhe përvojë jetësore, megjithëse të shkurtër”. Çdo fëmijë ka historinë e tij dhe kuptimi dhe pranimi i pikëllimit mund të jetë një përvojë e jetuar ndryshe nga fëmijët e së njëjtës moshë.
Si t’i shpjegoni një fëmije se një person i dashur nuk është më
Asnjë prind nuk do t’i tregojë në mënyrë brutale fëmijës se ai nuk do ta shohë përsëri gjyshin apo hallën/tezen. Kushdo që është besimtar mund të thotë mesazhe të shpresës si: “Një ditë, të gjithë do të takohemi në Parajsë”. “Mirë është, megjithatë, ta përballësh fëmijën me të vërtetën në mënyrë graduale, – thotë Profesor Scaparro, – nëse ai ende nuk e njeh konceptin e vdekjes. Kështu që mund t’i shpjegoni për shembull se gjyshi është nisur në një udhëtim të gjatë dhe nuk do ta shohim përsëri për një kohë të gjatë. Kjo nuk do të thotë ta gënjesh, por ta përballësh me ngjarjen në mënyrat e duhura dhe në kohën e duhur. Të vegjlit janë shumë praktik dhe do të pyesin: atëherë kush më çon në park? Duke mos e parë më gjyshin, fëmija do të mësohet me mungesën e tij, pastaj kur të rritet më shumë, do ta kuptojë se ka ceremoni lamtumire për të dashurit, funeralet”.
Të menaxhosh vuajtjen tënde para fëmijës
Fëmijët do të jenë shumë të kushtëzuar nga mënyra se si do të reagojnë familjarët. “Nëse gjejnë një mjedis lotësh dhe dëshpërimesh në shtëpitë e tyre, ata do të qajnë gjithashtu, por jo sepse janë të pikëlluar që gjyshi i tyre është i vdekur, por thjesht sepse të tjerët qajnë: ata e shohin botën nëpërmjet syve të kujdestarëve të tyre dhe madje edhe nëse ju do t’u keni dhënë shpjegime të shpresës, mesazhi i dëshpërimit do të mbizotërojë”. Vuajtja nuk duhet të fshihet, mund edhe të ndahet, por me taktin e duhur, sepse kemi përballë fëmijë që do të shqetësoheshin kur shohin se nuk hamë më ose gjithmonë me lot në sy, të gjitha shenja që lidhen me mungesën e shpresës. Nëse fëmija është i pikëlluar dhe thotë “Më mungon babi”, është e drejtë të ndash atë, ndoshta duke thënë: “E di të kuptoj, më mungon edhe mua”, duke folur për të dhe duke kujtuar episode të jetuara së bashku.
Kur vdes një prind
Sigurisht vdekja e një prindi, sidomos humbja e nënës është përvoja më e dhimbshme që një fëmijë mund të përballet për shkak se mungon një pikë e fortë në jetën e tyre, një person i cili i ka dhënë sigurinë që i mungonte. Procesi i pranimit të vdekjes, si për të rriturit, është i ngadalshëm dhe gradual dhe zhvillohet gjatë gjithë jetës. Fëmijët, edhe në qoftë se e kuptojnë se mami ose babi nuk mund të kthehen, vazhdojnë të dëshirojnë dhe të imagjinojmë praninë e prindit. Kujdes nga fajësia, që është një qëndrim tipik. Ndonjëherë fëmijët frikësohen se shkaktuan vdekjen e prindit me sjelljen e tyre. Herë të tjera ata ndjehen fajtorë sepse mbijetuan (ndoshta një aksident). Në raste të tjera ata ndjejnë zemërim: “Nëna ishte e keqe, ajo u largua dhe na la vetëm”. Në këtë grup të ndjenjave roli i të rriturve është që t’u sigurojnë se ndjenjat e tyre janë normale, duke ndihmuar ata për të ndarë dhimbjen e tyre, duke kujtuar personin e zhdukur dhe duke diskutuar problemet konkrete dhe reale si rutina e përditshme: “Kush do të më çojë në shkollë?”
Historitë
Kur flasim për fëmijët, nuk mund të jetë e gabuar të tregosh histori ngushëlluese që e ëmbëlsojnë pilulën. “Në fund, ne e bëjmë me Santa Claus dhe me djalin tim, – kujton Profesor Fulvio Scaparro, – kishim zakon të vendosnim në prag të dritares një gotë të vogël vodka dhe kripë. Kur ai kishte humbur gjyshin e tij, me të cilin ishte shumë i lidhur, ishte 4 vjeç. I thashë se gjyshi i tij kaloi çdo mbrëmje duke mbledhur bukë dhe sallam që ai kishte vënë në prag të dritares së tij për të. Kur erdhi mëngjesi, djali im ndihej më i qetë. Ai e dinte se nuk do ta shihte gjyshin e tij, por ai krijoi një ritual, një lidhje”.
Fëmijët dhe funerali: si të veprojmë
“Në parim, unë besoj se fëmijët e shtëpisë mund të marrin pjesë në një funeral sepse është një ritual i rëndësishëm për ndarjen, por është gjithashtu një mundësi për ta përshëndetur personin që ata kanë dashur dhe është një kontakt i parë me realitetin”, thekson profesor Fulvio Scaparro, i cili paralajmëron megjithatë: “Sigurisht, nëse është një funeral në të cilin supozohet të jenë skena shumë dhimbshme, sepse ndoshta vdekja ka qenë e papritur, atëherë po, fëmijët duhet më mirë t’i lëmë në shtëpi. Nëse në vend të kësaj, është një funeral më i qetë, atëherë unë jam në favor të pjesëmarrjes së të vegjëlve, ndoshta duke ia besuar një personi që nuk është i përfshirë drejtpërdrejt në zi”.
Jeta vazhdon
Është e rëndësishme t’i përcjellim fëmijës mesazhin se jeta vazhdon dhe se ka ende shumë momente të lumturisë përpara. Në SHBA, janë tipike party pas funeralit, me shumë pije freskuese, dhe është një sinjal se çdo gjë vazhdon përpara. Në Itali gjithçka jetohet në një mënyrë më dramatike, kështu që gjithçka është më e komplikuar. Ne nuk duhet të jemi të ashpër, mund të ndihmojmë duke iu referuar cikleve të natyrës si “dhe gjethet e pemës bien dhe vdesin, por pema vazhdon të jetojë”. Ose, kur ka vetëdije më të madhe, është e mundur të shfrytëzohen mundësi të tilla si vdekja e një bime ose një kafshe për të arritur gradualisht kuptimin e vdekjes. “Aspekti pozitiv për të nënvizuar është se ndoshta nuk do ta shohim gjyshin, por kujtesa e tij do të mbetet përgjithmonë me ne, si dhe mësimet e tij, duke kaluar idenë se kushdo që vdes gjithmonë lë diçka. Duke folur, duke ndarë mungesën, duke parë një fotografi së bashku dhe duke kujtuar një moment të këndshëm me fëmijën ndihmon në rrugën e pranimit”, shton psikoterapisti.
Qasja në realitet
Fëmijët kur shikojnë karikaturat vijnë në kontakt me vdekjen. Ndonjëherë ata bëhen të ndjeshëm për shkak të vdekjes së një personazhi. Në këtë rast do të thotë se ata janë bërë empatikë, janë thellësisht të prekur. Kur një fëmijë vjen dhe të thotë: “Një ditë edhe ti nuk do të jesh më?” do të thotë se ai ka pasur qasje në realitetin e jetës dhe llogarit se një ditë edhe prindërit nuk do të jenë më. Është momenti që prindërit që ta zbusin këtë gjë, pa thënë gënjeshtra, ndoshta me pak dritë: “Po, por nuk ka nxitim, unë dua të qëndroj shumë në këtë botë”! Ne arrijmë në pranimin e vdekjes me përvojë. Mund të ndodhë në bisedat familjare për të folur për vdekjen e një djali të kolegut ose të një shoku të ngushtë. Në atë moment ekziston mundësia për të shpjeguar se kur një person vdes, kjo do të thotë që ju nuk do ta shihni më atë. Megjithatë, duke folur për individët që nuk kanë lidhje me familjen është më pak e mundimshme dhe e dhimbshme për të shpjeguar konceptin.
Gabimet që nuk duhet të bëhen
Duhet të shmangni mospërballjen e fëmijës me këtë temë. Ne duhet ta transmetojmë seriozisht gjendjen njerëzore te një fëmijë: se asgjë nuk zgjat përgjithmonë, por në këtë rrugë ajo kërkon gradualitet. Nëse fëmija bën pyetje, mos u bëni të paqartë dhe mos u përgjigjni se “do ta kuptoni kur të rriteni” ose “është shumë e vështirë për ju”. Duhet t’u jepni përgjigje me delikatesë, mos e fshihni temën.
Fëmijët në varreza
“Duke nderuar të vdekurit është një mënyrë për t’i bërë ata të vazhdojnë të jetojnë me ne dhe t’i marrim fëmijët në varreza, është një gjest pozitiv, -përfundon Fulvio Scaparro. – Kjo është një vizitë edukative sepse realizon një kontakt konkret me vdekjen dhe na jep mundësinë të kujtojmë të dashurit tanë, për ata që besojnë, madje edhe me një lutje”.
