Një nga figurat më ikonike në fillim të shekullit të 20-të, Mustafa Qemal Ataturku mbahet mend si udhëheqësi i cili doli nga hiri i Perandorisë Osmane për të krijuar Turqinë si një republikë sovrane.
Si president, kontributet e tij në zhvillimin e një Turqie moderne e laike ishin aq me ndikim sa që edhe sot fyerja e kujtimit të tij konsiderohet një krim që është i dënueshëm me burgim.
I lindur me emrin “Mustafa”, më 12 mars 1881, ai u fut në Perandorinë Osmane, e cila kishte shpenzuar mbi 600 vjet në kontrollin e hapësirave të mëdha të Mesdheut.
Pasi ndoqi shkollën ushtarake në moshën 12-vjeçare, Ataturku mori pjesë si ushtar në luftërat kundër italianëve në Libi nga viti 1911 në vitin 1912, dhe më vonë ka ndihmuar forcat udhëheqëse në bllokimin e Aleatëve për kapjen e Stambollit në fushatën e famshme të Galipolit gjatë Luftës së Parë Botërore .
Përpjekjet e tij për herë të parë në politikë erdhën në vitin 1919, kur ai organizoi një revolucion nacionalist për të përzënë pushtetin e zënë nga aleatët jashtë Turqisë. Pasi shënoi fitore vendimtare kundër grekëve dhe armenëve, ai siguroi Traktatin e Lozanës në korrik të vitit 1923, e cila e njohu Turqinë si një komb i pavarur. Më vonë atë vit, kuvendi kombëtar themeloi Turqinë si një republikë me Ataturkun si presidentin e saj të parë.
Si kryetar i shtetit, Ataturk mori një seri reformash të thella që kërkonin të krijonin një shoqëri më laike, moderne dhe të stilit evropian. Ai ngriti fabrika në pronësi të shtetit dhe rrjetet hekurudhore, miratoi ligje në lidhje me barazinë gjinore dhe votës së grave dhe futi një program të perëndimor që bëri që Turqia të miratojë kalendarin Gregorian dhe alfabetin latin.
Më të diskutueshme ishin reformat e tij fetare, të cilat shfuqizuan ligjet shekullore islamike të Kalifatit. Ai gjithashtu mbylli shkollat fetare dhe gjykatat, hoqi ligjin e ndalimit të alkoolit dhe ndaloi gratë punëtorë për mbajtjen e shamisë.
Ataturku shërbeu si president të Turqisë për 15 vjet. Tre vjet para vdekjes së tij në vitin 1938, atij iu dha mbiemri i nderuar “Ataturk”, që do të thotë “Ati i turqve”.
Figura e kthyer në kult
Figura e krijuesit të shtetit turk Mustafa Qemal Ataturk ka dalë jashtë korrnizave të zakonshme dhe është kthyer në mit dhe kult, një kult individi i pranueshëm dhe i ligjshëm jo vetëm nga adhuruesit e vendit të tij, por edhe të miliona njerëzve të tjerë në botë që aspirojnë për një shtet të së drejtës. Ai qëndron hijerëndë dhe dinjitoz në një vend të veçantë dhe të privilegjuar të historisë së Turqisë, të historisë botërore, pse jo edhe asaj shqiptare me të cilën e lidh origjina e tij jo e largët prej gjak shqiptari. Në do të bëhesh hasëm me një turk, mos e shaj nga familja, por shaji Ataturkun.
Edhe vetë shteti turk e ka kthyer me ligj fyerjen e kujtimit të tij në krim, në vepër penale. Në çdo 10 nëntor ora e Turqisë ndal disa sekonda në nderim të Ataturkut, që vdiq në vitin 1938.
Ataturk, si udhëheqës dhe shtetformues nuk e humbet shkëlqimin për asnjë kohë. Ai mbetet etalon matës dhe mësues se si mund të ndërtohet një shtet për çdo lidership modern që kërkon të lërë gjurmë. Ai ishte një njeri brilant, me një mendje brilante dhe me një inteligjencë në superlativ; një njeri që donte me çdo kusht të jetonte në një tokë të lirë.
Një njeri që donte të provonte forcën e ndjenjave, shijen e ëmbël të lirisë, rilindjen e kombit. Ai provoi se se si njeriu mund të bëhet një legjendë dhe të jetë një njeri i zakonshëm në të njejtën kohë.
Ataturk tejshikonte, ai ishte një ishte një vizionar i çuditshëm. Ai është quajtur me të drejtë babai i Turqisë moderne. Ai për vetë rrethanat nuk ka bërë shumë për Shqipërinë, veç qëndrimit që mbajti me Zogun, por në thellësi ai ka dashur dhe respektuar këtë vend.
Ataturku dhe origjina e tij shqiptare
Mustafa Qemal Ataturk ka lindur në Selanik, në 25 dhjetor 1881, në një shtëpi modeste pranë aeroportit të Selanikut. Sot kjo shtëpi është kthyer në muze. Mustafa Qemali ka ndryshuar e transformuar disa herë emrin e tij. Kur ishte në shkollën e mesme, ai shkëlqente si nxënës. Një mësues, i quajtur edhe ai Mustafa, duke respektuar dhe adhuruar nxënësin e tij, i thotë; “Ti Mustafa dhe unë Mustafa, të dy të ditur njësoj, por midis nesh duhet të ketë një dallim, ndaj ti do të quhesh tani e tutje Mustafa Khemal (turq. i pjekur, i përkryer).
Detaj tjetër lidhur me emrin është kur në vitin 1934, ministri i Arsimit në një fjalim në radio e quajti “Ati i turqve”.
Qysh nga ajo ditë, gazetat e popullit e quajtën Ataturk dhe udhëheqësi i Turqisë të nesërmen mori letërnjoftimin e tij, ku ishte shkruar Ataturk.
Ashtu siç kemi dëshirë ne, që shumë personalitete politike të shkencës dhe artit të vendeve të tjera t’i quajmë shqiptarë.
Por për Mustafa Qemalin studiuesit dhe historianët tanë janë treguar të rezervuar dhe ua kanë lënë të huajve të flasin për këtë fakt.
Pothuajse të gjithë biografët që janë marrë me jetën dhe veprën e Qemal Ataturkut, nuk e anashkalojnë, përkundrazi e theksojnë origjinën e tij shqiptare.
Ai lindi në Selanik, por rininë e tij e kaloi në trevat shqiptare të Çamërisë, e Shqipërisë së sotme të Jugut. Ai pati lidhje të ngushte me çetat shqiptare të Bajo Topullit dhe Mihal Gramenos.
Ataturku ishte shqiptar si nga ana e babait, ndërsa nëna sipas historianëve ishte turke. Kjo vërtetohet nga autorë bashkëkohës të tij, turq dhe të huaj.
Nëse këto do të ishin të pavërteta ai mund t’i mohonte, por këtë gjë ai nuk e bëri kurrë.
Një tjetër fakt bindës se Mustafa Qemali ishte shqiptar, na vjen nga ambasadori shqiptar në Turqi.
Kur ai i paraqiti letrat kredenciale Mustafa Qemalit filloi t’i lexonte ato në frëngjisht. Ataturku e ndërpreu dhe i tha: “Të lutem, mos më fol frëngjisht, por turqisht ose shqip, se unë kuptoj mirë edhe shqip”!…
Ataturku, për Zogun: “Një njeri që luan opereta komike”
Në terma formale Zogu kishte zgjeruar reputacionin e tij jashtë vendit. Shumë krerë shtetesh reaguan ndaj krijimit të mbretërisë me më pak mirësjellje. Mustafa Qemali, presidenti i Turqisë goditi me grusht tryezën kur mësoi lajmin:
“Çfarë! Ta pranoj? Jo, jo. Unë s’do ta njoh kurrë! Mbase do jem i vetmi në botë. Kjo s’ka rëndësi. Ju betohem, ju jap fjalën që s’kam për ta njohur! Duhet dhënë shembulli. Një njeri i zgjedhur nga njerëzit nuk duhet ta tradhtojë kurrë betimin e tij! Kurrë!” Ataturku, kush e di pse ka qenë kaq i nxehur, sa që porositi gazetarët që t’i shkruanin fjalët e tij fije e për pe. Edhe më vonë ai ka mbajtur po atë qëndrim. Pas disa ditësh ai përshëndeti një diplomat shqiptar me pyetjen: “Asaf Bej, shoh shumë piktura qesharake nëpër gazeta. Çfarë po ndodh në Shqipëri? Po vini në skenë ndonjë operetë?
Ataturku ishte nënçmues ndaj arritjeve të vogla të Zogut dhe veçanërisht ndaj aleancës së tij me Italinë. Marrëdhëniet diplomatike mes Shqipërisë dhe Turqisë u ngrinë për tre vjet.
