Më 12 korrik të vitit të kaluar, teleskopi hapësinor James Webb (JWST) bëri historinë duke sjellë në tokë shkrepjen debutuese: një foto e mbushur me xhevahire, e cila është shpallur edhe si fotografia me e thellë e universit e bërë ndonjëherë.
Përveç shikimit më larg nëpër hapësirë se çdo observator para tij, teleskopi hapësinor James Webb ka një aset, pasqyrat e tij: JWST mund të shohë mbrapa në kohë më shumë se çdo teleskop tjetër, duke vëzhguar yje dhe galaktika të largëta siç shfaqeshin 13.5 miliardë vjet më parë, jo shumë kohë pas fillimit të universit siç e njohim ne.
Por si është e mundur kjo? Si mundet një makineri të shohë pas në kohë? Në fakt nuk kemi të bëjmë me “magji” apo fantashkencë: është thjesht natyra e dritës.
“Teleskopët mund të jenë makineri kohe. Të shikosh në hapësirë është si të shikosh prapa në kohë,” shpjegojnë shkencëtarët e NASA-s.
“Tingëllon magjike, por në fakt është shumë e thjeshtë: Dritës i duhet kohë për të udhëtuar nëpër distanca të mëdha të hapësirës për të arritur tek ne.”
E gjithë drita që shihni, nga vezullimi i yjeve të largët deri te shkëlqimi i abazhurit në tavolinë, disa metra larg, kërkon kohë për të arritur sytë tuaj.
Për fat të mirë, drita lëviz jashtëzakonisht shpejt – afërsisht 1 miliard km/h, kështu që nuk do ta vëreni kurrë teksa udhëton nga abazhuri te qelizat e syve tuaj. Megjithatë, kur jeni duke parë objekte që janë miliona ose miliarda milje larg – siç janë shumica e objekteve në qiellin e natës, po shihni dritë që ka udhëtuar një rrugë shumë të gjatë për t’ju arritur.
Merrni si shembull diellin. Ylli jonë ndodhet mesatarisht 93 milionë milje (150 milionë kilometra) larg. Kjo do të thotë se dritës i duhen rreth 8 minuta e 20 sekonda për të udhëtuar nga dielli në Tokë.
Pra, kur shikoni diellin, ju po e shihni atë siç shfaqej më shumë se 8 minuta më parë, jo siç duket tani, me fjalë të tjera, ju po shikoni 8 minuta në të kaluarën.
Shpejtësia e dritës është aq e rëndësishme për astronominë, saqë shkencëtarët preferojnë të përdorin vite dritë, në vend të miljeve ose kilometrave, për të matur distanca të mëdha në hapësirë.
Një vit dritë është distanca që drita mund të përshkojë në një vit: afërsisht 5.88 trilion milje, ose 9.46 trilion km. Për shembull, Ylli i Veriut, Polaris, ndodhet rreth 323 vite dritë nga Toka . Sa herë që shihni këtë yll, po shihni dritë që është më shumë se 300 vjet e vjetër.
Pra, për të parë në të shkuarën nuk ju duhet ndonjë teleskop aq i avancuar sa James Webb, mjafton të ngrini sytë në qiellin e natës për të parë yjet.
Por për të parë vërtet larg në të kaluarën (të themi, në fillimin e universit), astronomëve u duhen teleskopë si JWST, i cili mund të shkrepë foto edhe të yjeve që mund të kenë “vdekur”, teksa drita e emetuar prej tyre udhëton nëpër univers.
